توضیحات
بازار قم دارای دو راسته سر پوشیده و به شکل گنبدی است. در راسته های بازار قم سراها، تیمچه ها، چهار سوق و چند مسجد قرار دارد. تیمچه این بازار توسط شخصی به نام معمار باشی در حدود سال ۱۳۰۱ هجری قمری ساخته شده است.
منظور از سرا همان کاروان سراهاست که به دلیل اهمیت اقتصادی این بازار، تعداد زیادی از این سراها در اندازه های بزرگ ساخته شده است.
سقف بازار که گفتیم از پوشش های گنبدی شکل ساخته شده، این گنبدی شکل بودن از یک جهت به دلیل سنت معماری بازارهاست. از سوی دیگر به دلیل آب و هوای سرد و گرم کویری قم می باشد. دریچه های دایره شکلی نیز در دو طرف، برای گردش هوا و ورود نور دارد. نوری که از داخل این دریچه ها وارد و فضای بازار را روشن می کند، منظره ای زیبا از گردش نور و گرد و غبار ایجاد می کند.
تعدادی از بناهای تاریخی بازار مربوط به دوره های سلجوقی و ایلخانی می باشد.
بافت های قدیمی بازار قم به دوره قبل از عصر صفوی بر می گردد ولی قدمت تیمچه ها و راسته جدیدتر بازار به دوره صفوی و قاجار تعلق دارد.
قسمت های بزرگ بازار در عصر صفوی، در پیرامون مسجد جامع ساخته شد و البته بناهای دیگری تا هنگام پایان یافتن دوره قاجار به آن اضافه شد.
در ابتدای ساخت، این بازار به صورت یک پارچه و خطی بوده که از میدان کهنه تا پل علیخانی امتداد داشته است.اما امروزه از بازار گذشته و اولیه قم دو بخش که شامل بازار نو و بازار کهنه است و هر کدام مسافتی حدود یک کیلومتر دارند، باقی مانده است. بازار نو در دوره ناصرالدین شاه احداث و گسترش یافت و همچنین برای کارهای تجاری مهم دیگری در دوره پهلوی بخش های تازه ای به قسمت هایی از بازار نو اضافه و ساخته شد.
مسجد نجارها، مسجد پامنار (مسجد میدان کهنه)، مسجد رضویه و دو نمازخانه در بازار کهنه، بازار قدیمی قم و مسجد ملا جعفر، مسجد آمام حسین(ع)، مسجد مسگرها در بازار نو قرار دارد.که یکی از قسمت های می باشد که می توان صنایع دستی قم را نیز مشاهده کرد.
یکی از سه تیمچه ای که در استان قم قرار دارد، تیمچه بازار قم ( در شمال راسته بازار نو ) است. بانی ساخت این تیمچه تاجر بزرگی به نام حاج سید محمود طباطبایی بود.
این تیمچه توسط استاد حسن قمی که معروف به معمار باشی بود، در سال ۱۳۰۱ هجری قمری طراحی و ساخته شد وجزء یکی از اثرهای ارزشمند معماری دوره اسلامی قرار گرفت.
به جز این تیمچه، در زمان های گذشته دو تیمچه دیگر وجود داشته که از تیمچه باقی مانده و اصلی کوچکتر بودند و در اثر ساخت و ساز خیابان های شهر جدید قم از بین رفتند.قسمت هایی از تیمچه بازار قدیمی قم مثل کف، گنبد و پشت بام آن چند بار توسط سازمان میراث فرهنگی و گردشگری مرمت شد.
تیمچه بزرگ بازار قم دو طبقه، بیش از دوازده غرفه و ارسی های زیبا داشته که متاسفانه اکثر آن ها با گذشت زمان از بین رفتند. در هر گوشه از حجره های تیمچه مقرنس های گچی دیده می شود.
یکی از بزرگترین سقف های ضربی در کل کشور سقف تیمچه بازار قدیمی قم است. سقف تیمچه سه چشمه، دو پوششی دارد. گنبد تیمچه جزء دسته گنبدهای عرق چین (حجمی شبیه به نیم کره) است که پوشش به کار رفته در زیر آن شمسه کاری با اسلوب ( روش، شیوه) یزدی بندی و رسمی بندی نیز است ( واژه های به کار رفته در جمله جزء واژه های تخصصی هنر معماری می باشد). دهانه این قسمت ۱۵ متر ارتفاع دارد. طول این بخش نیز ۲۸ متر است و بدون ستون است. همچنین در پوشش سقف تیمچه روزنه هایی برای عبور نور، ایجاد روشنایی و تهویه مناسب هوای محیط به کار رفته است. به این روزنه های هورنو می گویند.
مصالح به کار رفته در ساخت بازار با توجه به شرایط جوی و محیطی آن دوره انتخاب شد، مصالحی مانند آجر، خشت، سنگ و گل.
قدمت بازار قدیمی قم به حدود چهار صد سال پیش برمی گردد. هنرنمایی هنرمندان چیره دست در ساخت این بازار، آن را از نظر معماری های با شکوهش، جزء یکی جاذبه های تاریخی و گردشگری شهر قم و همچنین ایران مبدل کرده است.
نورهای زیبا و خیره کننده ای که از جای جای سقف و گنبد تیمچه وارد محوطه داخلی بازار می شود، علاوه بر روشنایی و عبور و مرور هوا و تهویه مناسب، منظره ی خیره کننده ای را برای عکاسانی از سراسر ایران و دنیا فراهم آورده است تا بتوانند تصاویر خارق العاده ای از این بازار را ثبت و خلق کنند.