توضیحات
مجموعه امیرچقماق
مکان: تقاطع
خیابان امام خمینی و خیابان قیام
مجموعه امیرچقماق
شامل تعدادی از عناصر تاریخی است که در نهایت هنرمندی ساخته و پرداخته شده‌اند و
در همنشینی با یکدیگر یکی از مجموعه‌های شهری بی‌نظیر را پدید آورده‌اند. سنگ‌بنای
اولیه این مجموعه به دستور امیرچقماق شامی از سرداران شاهرخ تیموری با احداث مسجد
جامع نو در بیرون باروی وقت شهر یزد بنیان نهاده شد؛ مسجدی که امروزه به نام وی
شناخته می‌شود. احداث این مسجد بیست سال به طول می‌انجامد و به لحاظ هنر معماری،
از شاخصه‌های منحصربه‌فردی برخوردار است. در دوره‌های بعدی احداث بازارچه حاجی
قنبر، آب‌انبار ستی‌فاطمه، بقعه ستی‌فاطمه(همسر امیرچقماق که او نیز در آبادانی یزد
نقشی بسزا داشته است)، جداره تکیه و برخی عناصری که امروزه اثری از آن‌ها نیست، این
مجموعه سیر تکامل خود را پشت سر می‌گذارد. در سال‌های اخیر بازآفرینی این میدان،
زمینه‌ای را برای گذران اوقات فراغت شهروندان و گردشگران فراهم آورده است.
بازار تاریخی
یزد
میدان امیرچقماق،
خیابان قیام، مجموعه بازار تاریخی یزد
شهر تاریخی یزد
به دلیل قرارگیری در مسیر راه‌های تجاری قدیمی و همچنین امنیت نسبی این شهر محل
مراودات تجاری و بازرگانی بوده است. همچنین تولید بسیاری از منسوجات به پشتوانه
بستر مساعد طبیعی و حضور هنرمندان چیره‌دست این صنایع، منجربه رونق نسبی تجارت در
این شهر می‌شده است. لذا یزد همواره محل سکونت یا آمد و شد بازرگانان بوده و در نتیجه
زیرساخت‌های بازرگانی همچون بازار، قیصریه، سراها و کاروانسراها و... را در بافت
خود سازمان داده است. بازار به نوعی ستون فقرات شهر بوده که با عبور از میان محلات
شهر، بسیاری از محلات را به هم مرتبط می‌ساخته است. هر یک از فضاها یا راسته‌بازارهای
منشعب از بازار تاریخی یزد بر اساس نوع عملکرد و صنف مستقر در آن و یا محل قرارگیری
آن‌ها نام‌گذاری شده‌اند که می‌توان به بازار کاشیگری، بازار مسگرها، بازار خان،
بازار پنجه‌علی، بازار ملااسماعیل، بازار محمدعلی‌خان و بازار افشارها اشاره داشت.
احداث خیابان قیام در دوره معاصر، باعث دو پاره شدن مجموعه بازار تاریخی یزد شد،
اما نکته حائز اهمیت این است که نبض حیات این بازار همچنان تپنده است و بسیاری از
مشاغل سنتی را می‌توان در آن مشاهده نمود که به عرضه کالاهایی برای مخاطبان مختلف
می‌پردازند.
باغ دولت‌آباد
مکان: خیابان
ایرانشهر، نرسیده به سه‌راه شحنه
باغ دولت‌آباد
یکی از باغ‌های ایرانی است که در قالب پرونده باغ ایرانی در فهرست میراث جهانی یونسکو
به ثبت رسیده است. این باغ به دستور محمدتقی‌خان بافقی، حاکم یزد در دوره زندیه تا
اوایل قاجاریه احداث شده و در این مدت محل اقامت وی بوده است. باغ دارای عمارت‌های
متعدد در قالب دو بخش اصلی حکومتی و سکونتی است که از آن جمله می‌توان به عمارت‌های
سردر، دیوانخانه، بهشت‌آیین، طهرانی و بادگیر اشاره کرد. باغ دولت‌آباد دارای بادگیری
به ارتفاع بیش از 33 متر است که نشان بلندترین بادگیر جهان را به خود اختصاص داده
است و عناصر و پوشش گیاهی آن به شیوه باغ‌سازی ایرانی سازمان یافته‌اند.
مجموعه میدان
خان
مکان: خیابان
قیام، انتهای بازار خان
مجموعه
خان، یکی از مجموعه‌های تاریخی شهر یزد است که در زمان زندیه در با حمایت لطفعلی‌خان
زند و به دستور محمدتقی‌خان بافقی احداث شده است. این مجموعه شامل میدان خان،
حمام، مسجد، مدرسه شفیعیه، مدرسه خان، بازار قیصریه و بانک شاهی است که در کنار هم
مجموعه‌ای بی‌نظیر را شکل بخشیده‌اند. در زمان قاجار امتیاز تأسیس بانک شرقی که
بعدها به بانک شاهنشاهی معروف گردید، به انگلیسی‌ها داده شد و تأسیس بانک شاهی به
عنوان نخستین بانک یزد به این دوران برمی‌گردد. این بنا تا سال 1317 ه.ق به همین
منظور مورد استفاده بود و سپس به مرکز تجاری تبدیل شد. امروزه تیمچه کاربری تجاری
خود را حفظ کرده و از سرا برای گالری آثار هنری به عنوان گنجینه فرهنگ و هنر یزد
استفاده می‌شود.
زندان
اسکندر
مکان: بافت
تاریخی یزد، محله فهادان، مجاور گذر یوزداران
در مجاورت
گذر یوزداران که یکی از گذرهای قدیمی شهر یزد است، دو بنا در کنار یکدیگر خودنمایی
می‌کنند که هر یک روایت‌هایی را تداعی می‌کنند. بنایی که امروزه آن را به عنوان
زندان اسکندر می‌شناسند، احتمالا مدرسه‌ای است متعلق به قرون 6 تا 8 ه.ق که تاریخ
قطعی آن در پرده‌ای از ابهام است. اما در دوره معاصر به مدرسه ضیائیه معروف شده
است؛ حال آنکه مدرسه ضیائیه در دوره صفوی رو به ویرانی نهاده بوده و احتمالا
امروزه اثری از آن باقی نمانده است. اما در روایت‌های شفاهی زندان اسکندر محل
زندانی کردن عالمانی بوده است که اسکندر مقدونی در زمان عبور از شهر به سبب کویری
بودن این محدوده، آنان را در این مکان زندانی کرده است که به طور عمده به روایت‌های
افسانه‌ای شباهت دارد؛ هرچند نام زندان اسکندر با قدرتی بیشتر بر این بنا نشسته
است.
در
کنار این بنا نیز، بنایی کوچک اما زیبا قرار دارد که قدیمی‌ترین بنای کتیبه‌دار
موجود در یزد است و متعلق به قرن پنجم هجری است. این بنا به قبه دوازده امام معروف
است. بنابر کتیبه، این بنا توسط دو تن از سرداران حاکم یزد در دوره آل کاکویه
ساخته شده است و احتمالا مقبره حاکم وقت یزد علاءالدوله ابوجعفر محمدبن دشمن زیار
در آن قرار داشته باشد.
مسجد جامع یزد
مکان: خیابان
امام خمینی، خیابان مسجد جامع
سنگ‌بنای
اولیه مسجد جامع یزد به قرون اولیه اسلامی بازمی‌گردد. این مسجد از ابتدای برپایی
در دوره‌های تاریخی مختلف توسعه یافته و دچار تغییرات شده است. سید رکن‌الدین محمد
قاضی که از بزرگان و اشخاص مورد احترام مردم یزد بود، درسرداب، پاکنه و... را
سازمان می‌دهند تا هر یک بخشی از نیازهای جامعه شهری را تأمین نمایند. قنات زارچ
که ذیل پرونده قنات ایرانی نیز به ثبت جهانی یونسکو رسیده است، با طول حدود 90 کیلومتر
طولانی‌ترین قنات ایران است و دارای بیش از 2100 حلقه چاه است. قنات زارچ دارای سه
سرشاخه به نام‌های شور، شیرین و ابراهیم خویدکی است که از نزدیکی روستای فهرج
سرچشمه می‌گرفته و در نهایت به روستای زارچ می‌رسد. قنات زارچ در این مسیر از شهر یزد
نیز عبور می‌کرده و پایاب‌هایی در مسجد جامع، محله کوشکنو و... برای دسترسی به آن
وجود دارد.